Temat zmian w polskiej edukacji jest ostatnio na ustach wszystkich.
Sensacyjne nagłówki kuszą, żeby w nie kliknąć, bombardując nie zawsze prawdziwymi informacjami o nowych przedmiotach, podstawach programowych i innych zmianach. Osobom niezwiązanym bezpośrednio z edukacją może być trudno nadążyć za wszystkimi nowościami i zrozumieć, co one właściwie oznaczają dla uczniów, nauczycieli i rodziców. Czy te zmiany mają rzeczywistą wartość? Czy są to jedynie modyfikacje na papierze, które w praktyce nie przynoszą istotnych korzyści? Natłok informacji i częstotliwość wprowadzania reform mogą budzić sceptycyzm i zmęczenie.
W tym kontekście propozycja nowego przedmiotu – edukacji zdrowotnej – zasługuje na szczególną uwagę. Jest to szansa na wprowadzenie do programu nauczania czegoś więcej niż kolejnego „przedmiotu do zaliczenia”. To możliwość wykształcenia u młodych ludzi realnych umiejętności i postaw, które będą miały realny wpływ na ich życie. W obliczu problemów zdrowia psychicznego, trudności w relacjach międzyludzkich oraz globalnych zmian społecznych i technologicznych takie podejście do edukacji może okazać się kluczowe. Dzięki temu uczniowie mogą lepiej rozumieć siebie, innych ludzi oraz otaczający ich świat. Czyż nie to powinno być właśnie celem współczesnej edukacji?
Organizacje pozarządowe zrzeszone w ramach Sieci Organizacji Społecznych (SOS) dla Edukacji, w tym nasza Fundacja, wiosną 2024 roku przy okazji 3. Szczytu dla Edukacji poświęciły szczególną uwagę temu zagadnieniu. W wyniku tych działań powstały rekomendacje dotyczące profilu absolwenta i absolwentki polskiej szkoły oraz modelu nowej podstawy programowej, nad którymi pracuje obecnie Instytut Badań Edukacyjnych. W naszych propozycjach podkreślamy konieczność budowania procesu nauczania i uczenia się w oparciu o kluczowe kompetencje, w tym także przekrojowe, które są dziś nieodzowne zarówno w dalszej nauce, jak i w życiu zawodowym, publicznym oraz osobistym młodych ludzi. Rekomendacje zakładają kształtowanie kompetencji przekrojowych na wielu różnych przedmiotach w taki sposób, aby ich rozwój odbywał się jednocześnie z przyrostem wiedzy.
Współczesna edukacja szkolna wciąż zbyt często koncentruje się na przekazywaniu wiedzy przedmiotowej w sposób oderwany od codziennego życia uczniów. Uczennice i uczniowie zaopatrywani są w informacje, które nie znajdują bezpośredniego zastosowania w ich rzeczywistości. W efekcie, nawet jeśli uczniowie poznają fakty i teorie potencjalnie użyteczne i powiązane z otaczającym światem, nie zawsze są w stanie te powiązania dostrzec. Dzieje się tak dlatego, że wiedza jest przekazywana w formie odrębnych, niepołączonych ze sobą fragmentów, które nie tworzą spójnej struktury zależności. Tego rodzaju fragmentaryczne podejście prowadzi do szybkiego zapominania informacji, a uczniowie nie potrafią połączyć ich z rzeczywistymi sytuacjami czy wyzwaniami.
Ponadto podstawy programowe różnych przedmiotów są często oderwane od siebie. Gdy każdy przedmiot jest nauczany niezależnie przez różnych nauczycieli, to nawet jeśli pewne zagadnienia mają charakter międzyprzedmiotowy i pojawiają się w różnych momentach na różnych lekcjach, uczniowie często nie dostrzegają tych powiązań. W rezultacie opuszczają mury szkoły bez spójnej wiedzy o świecie i jego zjawiskach. Brak holistycznego podejścia sprawia, że uczniowie mogą nie dostrzegać, jak rozmaite dziedziny wiedzą przenikają się i współdziałają ze sobą w rzeczywistości, która wszak na przedmioty podzielona nie jest. Co zatem można zrobić, żeby lepiej przygotowywać absolwentki i absolwentów szkół do praktycznego wykorzystywania wiedzy? Jak lepiej wyposażyć ich w narzędzia niezbędne do łączenia teorii z życiem i światem zewnętrznym?
Nasze rekomendacje obejmują zarówno powiązania międzyprzedmiotowe, przykłady wymagań szczegółowych proponowanych dla podstaw programowych poszczególnych przedmiotów, jak i sugerowane metody pracy. Jest to bardzo ważne, ponieważ dzięki temu edukacja oparta na obszarach międzyprzedmiotowych nie ogranicza się wyłącznie do teorii czy ogólnikowych pogadanek, które tak bardzo kojarzą się z “tradycyjnymi” lekcjami. Przekracza ona te ograniczenia, zakładając, że celem nauczania nie jest jedynie przekazywanie faktów, lecz rozwijanie umiejętności rozumienia ich znaczenia i zastosowania w codziennym życiu.
Jednym z obszarów przedmiotowych, dla których opracowano rekomendacje, jest edukacja zdrowotna i psychospołeczna. Jej celem jest wspieranie dobrostanu uczniów nie tylko poprzez promocję zdrowia czy edukację o znaczeniu zdrowych nawyków. Szczególny nacisk kładzie na zwiększanie kompetencji niezbędnych do tworzenia środowiska sprzyjającego zdrowiu fizycznemu i psychicznemu, wzmacnianiu odporności psychicznej i przygotowaniu młodych ludzi do wyzwań współczesnego świata. Mieści się w nim zarówno profilaktyka chorób i uzależnień, jak i rozwój samoświadomości czy umiejętności takich jak samoregulacja, radzenie sobie ze stresem i trudnościami, budowanie poczucia własnej wartości. Niezwykle ważne jest tu pobudzanie refleksji nie tylko nad własnymi emocjami i potrzebami, ale także rozwijanie empatii oraz uważności na potrzeby innych. Młodzi ludzie uczą się rozumienia i respektowania różnorodności społecznej, kulturowej i indywidualnej, co sprzyja kształtowaniu postawy akceptacji i otwartości. Buduje to odpowiedzialność za własne działania zarówno wobec innych osób, jak i środowiska, wspiera proaktywną postawę i przygotowuje młodzież do dojrzałego uczestnictwa w życiu społecznym, osobistym i zawodowym. Takie podejście rozwija nie tylko kompetencje indywidualne, ale też wspiera budowanie wspólnoty, w której każdy może czuć się komfortowo i bezpiecznie.
Tematyka obszaru edukacja zdrowotna i psychospołeczna została uporządkowana w trzech głównych zakresach: JA, JA I INNI oraz JA I ŚWIAT.
- Pierwszy obszar, JA, koncentruje się na lepszym poznaniu siebie oraz rozwijaniu umiejętności zrozumienia i zarządzania sobą. Obejmuje to zarówno identyfikowanie, jak i interpretowanie sygnałów płynących z własnego ciała, a także doskonalenie kompetencji w zakresie rozpoznawania, wyrażania i regulowania emocji. Tego rodzaju wiedza przydaje się na co dzień – pozwala efektywniej dbać o swoje ciało i umysł, radzić sobie ze stresem, budować pewność siebie i utrzymywać równowagę psychofizyczną. Bez tego solidnego fundamentu trudno mówić o zdrowiu w pełnym tego słowa znaczeniu.
- Drugi obszar, JA I INNI, dotyczy relacji z innymi ludźmi, a zatem komunikacji, szacunku dla różnorodności, zrozumienia i empatii. Uczniowie powinni wiedzieć, jak wspierać innych, reagować na przemoc czy skutecznie rozwiązywać konflikty. Tego typu kompetencje są kluczowe w budowaniu dobrych, trwałych relacji oraz funkcjonowania w społeczności, w której wszyscy czują się bezpiecznie i są traktowani z godnością.
- Ostatni obszar, JA I ŚWIAT, koncentruje się na funkcjonowaniu młodzieży w szerszym kontekście społecznym i globalnym. Obejmuje zrozumienie, jak otaczający nas świat – nowe technologie, ekologia, zmiany społeczne oraz procesy ekonomiczne – wpływa na codzienne życie. Jednocześnie kształtuje świadomość, że każdy z nas ma realny wpływ na swoje otoczenie i może przyczynić się do pozytywnych zmian. Uczniowie powinni zrozumieć, że ich działania mają znaczenie, co rozwija ich poczucie odpowiedzialności i daje narzędzia do aktywnego uczestnictwa w tworzeniu lepszego świata.
Oczywiście powyższe zagadnienia powinny zostać uwzględnione w podstawie programowej nowego przedmiotu, jakim jest edukacja zdrowotna. Warto jednak pamiętać, że obszar edukacji zdrowotnej i psychospołecznej powinien funkcjonować jako międzyprzedmiotowy, obejmujący cały proces nauczania – od przedszkola i edukacji wczesnoszkolnej aż po zakończenie szkoły ponadpodstawowej. Treści z tego zakresu powinny pojawiać się nie tylko na lekcjach edukacji zdrowotnej, ale także na innych zajęciach, takich jak wychowanie fizyczne czy biologia, ale też język polski, języki obce, informatyka. Dzięki takiemu podejściu rozwijane podczas lekcji nowego przedmiotu praktyczne i życiowe umiejętności będą harmonijnie powiązane z tematyką realizowaną na pozostałych przedmiotach. To pozwoli uczniom lepiej zrozumieć i wykorzystać zdobywaną wiedzę w codziennym życiu.
Marta Michalska, specjalistka ds. rozwoju Eduliderów Teach for Poland
___
