Temat zmian w polskiej edukacji jest ostatnio na ustach wszystkich.
Sensacyjne nagłówki kuszą, żeby w nie kliknąć, bombardując nie zawsze prawdziwymi informacjami o nowych przedmiotach, podstawach programowych i innych zmianach.
Osobie niezaangażowanej w szczególny sposób w temat edukacji może być trudno nadążyć za wszystkimi nowościami i zrozumieć, co one właściwie oznaczają dla uczniów, nauczycieli i rodziców.
- Czy nowe pomysły mają realną wartość?
- Czy są to jedynie modyfikacje na papierze, które w praktyce nie przynoszą istotnych korzyści?
Chaos informacyjny i częstotliwość wprowadzania zmian mogą budzić sceptycyzm i zmęczenie.
W tym kontekście wprowadzenie nowego przedmiotu – edukacji zdrowotnej – zasługuje na szczególną uwagę. Jest to szansa na wprowadzenie do planów lekcji czegoś więcej niż kolejnego „przedmiotu do zaliczenia”. To możliwość wykształcenia u młodych ludzi realnych umiejętności i postaw, które będą im towarzyszyć przez całe życie. W świecie pełnym wyzwań, od problemów zdrowia psychicznego, przez trudności w relacjach międzyludzkich, po globalne zmiany społeczne i technologiczne, takie podejście do nauczania może stać się kluczem do lepszego zrozumienia siebie, innych i otaczającego nas świata. Czy nie tak powinien wyglądać cel edukacji w ogóle?
Organizacje pozarządowe, zrzeszone w ramach Sieci Organizacji Społecznych (SOS) dla Edukacji, w tym nasza Fundacja, wiosną 2024 roku przy okazji 3. Szczytu dla Edukacji pochyliły się nad tym zagadnieniem. Powstały w ten sposób rekomendacje dotyczące profilu absolwenta i absolwentki polskiej szkoły oraz modelu nowej podstawy programowej, nad którymi pracuje Instytut Badań Edukacyjnych. W naszych rekomendacjach podkreślamy konieczność budowania procesu nauczania i uczenia się w oparciu o kluczowe kompetencje, w tym także przekrojowe, które są dziś nieodzowne zarówno w dalszej nauce, jak i w życiu zawodowym, publicznym oraz osobistym młodych ludzi.
Rekomendacje zakładają rozwój kompetencji przekrojowych na wielu różnych przedmiotach w taki sposób, żeby przyrost wiedzy szedł w parze z przyrostem umiejętności ważnych dla każdego człowieka.
Współczesna edukacja szkolna niestety nadal często skupia się na przekazywaniu wiedzy przedmiotowej, w sposób oderwany od codziennego życia uczniów. Uczennice i uczniowie są zaopatrywani w informacje, które nie znajdują bezpośredniego przełożenia na ich rzeczywistość. W efekcie, nawet jeśli uczniowie poznają fakty czy teorie, które mogłyby mieć dla nich praktyczne zastosowanie i są powiązane z otaczającym światem, nie zawsze mają szansę uświadomić sobie te powiązania. Dzieje się tak dlatego, że wiedza jest przekazywana w formie odrębnych, niepołączonych ze sobą fragmentów, które nie tworzą spójnej siatki zależności. Tego rodzaju fragmentaryczne podejście sprawia, że informacje szybko ulatują z pamięci, a uczniowie nie potrafią połączyć ich z rzeczywistymi sytuacjami czy wyzwaniami.
Ponadto podstawy programowe różnych przedmiotów są oderwane od siebie. Jeśli przy tym każdy z przedmiotów jest nauczany niezależnie przez różnych nauczycieli, to nawet jeśli pewne zagadnienia mają charakter międzyprzedmiotowy i pojawiają się w różnych momentach na różnych lekcjach, uczniowie często nie dostrzegają tych powiązań. W rezultacie opuszczają mury szkoły bez spójnej wiedzy o świecie i jego zjawiskach.
Brak holistycznego podejścia powoduje, że uczniowie nie są w stanie zrozumieć, jak różne dziedziny wiedzą przenikają się i współdziałają ze sobą w świecie, który wszak na przedmioty podzielony nie jest.
- Co zatem można zrobić, żeby lepiej przygotowywać absolwentki i absolwentów szkół do praktycznego wykorzystywania wiedzy?
- Jak lepiej wyposażyć ich w narzędzia niezbędne do łączenia teorii z życiem i światem zewnętrznym?
Nasze rekomendacje zawierają zarówno powiązania międzyprzedmiotowe, przykłady wymagań szczegółowych proponowanych dla przedmiotowych podstaw programowych, jak i polecane sposoby pracy. Jest to ważne, ponieważ dzięki temu edukacja oparta na obszarach międzyprzedmiotowych nie ogranicza się jedynie do teorii czy ogólnikowych pogadanek, które tak bardzo kojarzą się z lekcjami prowadzonymi w “tradycyjny” sposób. Przeciwnie wykracza poza te ramy zakładając, że celem edukacji nie jest wtłoczenie do głowy faktów, ale promowanie rozumienia ich znaczenia dla funkcjonowania w świecie.
Jednym z obszarów przedmiotowych dla których powstały rekomendacje jest edukacja zdrowotna i psychospołeczna.
Ma ona na celu budowanie dobrostanu uczniów nie tylko poprzez promocję zdrowia czy edukację o znaczeniu zdrowych nawyków.
Jest to obszar, który kładzie nacisk na zwiększanie kompetencji w zakresie tworzenia środowiska sprzyjającego zdrowiu fizycznemu i psychicznemu, wzmacnianiu odporności psychicznej i przygotowaniu do wyzwań współczesnego świata.
Mieści się w nim zarówno profilaktyka chorób i uzależnień, jak i rozwój umiejętności samoświadomości i samoregulacji, radzenia sobie ze stresem i trudnościami, budowanie poczucia własnej wartości. Niezwykle ważne w tym obszarze jest to, żeby pobudzać refleksję nie tylko nad własnymi emocjami i potrzebami, ale też rozwijać empatię oraz uważność na potrzeby innych. Uczniowie uczą się rozumienia i respektowania różnorodności społecznej, kulturowej i indywidualnej, co sprzyja postawie akceptacji i otwartości. Buduje to odpowiedzialność za swoje działania zarówno wobec innych osób jak i środowiska, wspiera proaktywną postawę i przygotowuje młodych ludzi do dojrzałego uczestnictwa w życiu społecznym, osobistym i zawodowym. Takie podejście rozwija nie tylko kompetencje indywidualne, ale też buduje wspólnotę, w której każdy może czuć się komfortowo i bezpiecznie.
Tematyka obszaru edukacja zdrowotna i psychospołeczna została uporządkowana w trzech głównych zakresach: JA, JA I INNI oraz JA I ŚWIAT.
- Pierwszy obszar, JA, skupia się na zrozumieniu samego siebie, umiejętności zrozumienia i zarządzania sobą, co obejmuje identyfikowanie i interpretowanie sygnałów płynących z własnego ciała, a także rozwijanie kompetencji w zakresie rozpoznawania, wyrażania i regulowania emocji. To wiedza, która przydaje się na co dzień – pozwala lepiej dbać o swoje ciało i umysł, radzić sobie ze stresem, budować pewność siebie i utrzymywać równowagę psychofizyczną. Bez tego fundamentu trudno mówić o zdrowiu w pełnym tego słowa znaczeniu.
- Drugi obszar, JA I INNI, dotyczy relacji z innymi ludźmi, a zatem komunikacji, szacunku dla różnorodności, zrozumienia i empatii. Uczniowie powinni wiedzieć, jak wspierać innych, reagować na przemoc czy skutecznie rozwiązywać konflikty. Tego typu umiejętności to klucz do budowania dobrych, trwałych relacji i życia w społeczności, gdzie wszyscy czują się bezpiecznie i są traktowani z godnością.
- Ostatni obszar, JA I ŚWIAT, przenosi uwagę na funkcjonowanie młodzieży w kontekście społecznym i globalnym. To zrozumienie tego, jak świat wokół nas – nowe technologie, ekologia, zmiany społeczne i ekonomiczne – wpływa na nasze życie. To również świadomość, że każdy z nas ma wpływ na otoczenie i może przyczynić się do pozytywnych zmian. Uczniowie powinni wiedzieć, że ich działania mają znaczenie, co z kolei rozwija ich poczucie odpowiedzialności i daje im narzędzia do aktywnego uczestnictwa w kształtowaniu lepszego świata.
Oczywiście powyższe zagadnienia powinny znaleźć swoje miejsce w podstawie programowej nowego przedmiotu, jakim jest edukacja zdrowotna. Warto jednak pamiętać, że obszar edukacja zdrowotna i psychospołeczna powinien funkcjonować jako obszar międzyprzedmiotowy, obejmujący cały proces nauczania – od przedszkola i edukacji wczesnoszkolnej aż po zakończenie szkoły ponadpodstawowej.
Treści z tego obszaru powinny pojawiać się nie tylko na lekcjach edukacji zdrowotnej, ale także na innych zajęciach, takich jak wychowanie fizyczne, czy biologia, ale też język polski, języki obce, informatyka. Dzięki temu niezwykle życiowe i praktyczne umiejętności rozwijane na lekcjach nowego przedmiotu nie będą oderwane od zakresów tematycznych, którymi uczennice i uczniowie zajmują się na pozostałych zajęciach.
Marta Michalska, specjalistka ds. rozwoju Eduliderów Teach for Poland
___
