Nie tylko wiedza. Dlaczego Teach For Poland mierzy to, czego nie widać na świadectwie

Zaangażowanie Teach For Poland w rozwój przywództwa w klasie wynika z przekonania, że edukacja ma moc przemieniania życia — nie tylko w wymiarze akademickim, ale również całościowym. Choć osiągnięcia naukowe stanowią istotny wskaźnik sukcesu, prawdziwa edukacja powinna przygotowywać uczniów także do radzenia sobie z wyzwaniami życiowymi i do odpowiedzialnego uczestnictwa w życiu społecznym. Ta podwójna odpowiedzialność nabiera szczególnego znaczenia w kontekście aktualnych wyzwań, przed którymi stoją uczniowie w Polsce.

Polski system edukacji poczynił ogromne postępy w zakresie wyników nauczania na przestrzeni ostatnich dwóch dekad. Od początku lat 2000, polscy uczniowie regularnie osiągają wyniki powyżej średniej OECD w matematyce, czytaniu i naukach przyrodniczych, co potwierdzają wyniki Programu Międzynarodowej Oceny Umiejętności Uczniów (PISA).

Jednak pod powierzchnią tego sukcesu kryje się niepokojący obraz – wskaźniki dobrostanu uczniów w Polsce ukazują trudną rzeczywistość. Badania wskazują na wysoki poziom presji szkolnej i niskie poczucie satysfakcji z życia wśród polskich nastolatków.

W latach 2017–2022 liczba samobójstw wśród młodzieży w wieku 13–18 lat wzrosła o około 21,6%, przy czym w regionach o niższym statusie ekonomicznym, takich jak warmińsko-mazurskie i opolskie, odnotowano wzrosty odpowiednio o 14,4% i 13,5%. (Raport: Short Term Regional and Age-Specific Disparities in Suicide Epidemiology in Poland)

W 2023 roku w Polsce zgłoszono ponad 5200 zgonów samobójczych — to wzrost o 2,4% w porównaniu do roku poprzedniego, a znaczną część stanowili młodzi ludzie w wieku 15–24 lat. Według Głównego Urzędu Statystycznego „wypadki i samobójstwa to najczęstsze przyczyny zgonów wśród młodzieży w Polsce. Liczba prób samobójczych wśród dzieci i młodzieży rośnie, a udział młodych ludzi w ogólnej liczbie samobójstw niemal się podwoił w latach 2010–2023.”

To obciążenie emocjonalne widoczne jest również w podejściu uczniów do porażek. Gdy polscy uczniowie byli badani w PISA 2018:

• 54% zgodziło się ze stwierdzeniem: „Kiedy ponoszę porażkę, martwię się, co inni o mnie pomyślą.”
• 71% zgodziło się ze stwierdzeniem: „Kiedy ponoszę porażkę, boję się, że nie mam wystarczającego talentu.”

Dodatkowo, raport UNICEF Prawa dziecka w Polsce 2024 wskazuje, że:

• 1 na 4 dzieci uważa, że jego prawa nie są respektowane przez nauczycieli.
• Tylko 20–28% młodych ludzi interesuje się zaangażowaniem społecznym (np. samorząd szkolny, rady młodzieżowe, protesty).
• 7 na 10 dzieci doświadcza stresu związanego ze szkołą.

Te dane pokazują, że edukacja nie może ograniczać się do wyników akademickich — musi także wzmacniać odporność psychiczną, pewność siebie i dobrostan emocjonalny młodych ludzi.

Teach For Poland przyjmuje jasne stanowisko: nie możemy wybierać między doskonałością akademicką a dobrostanem uczniów. Edukacja musi wspierać oba te obszary.

Teach For Poland mówi jasno: nie wybieramy między sukcesem w nauce a dobrostanem psychicznym ucznia. Chcemy i jednego, i drugiego.

Aby realizować tę podwójną misję, Teach For Poland określiło trzy kluczowe rezultaty, które są niezbędne, by młodzi ludzie mogli w pełni rozwinąć swój potencjał:

1. Poczucie Możliwości
2. Uczenie się przez całe życie
3. Wrażliwość społeczna i relacyjnosć 

Obecnie największy nacisk kładziony jest na pierwszy rezultat — Poczucie Możliwości — jako fundament dalszego rozwoju. Teach For Poland mierzy to poczucie poprzez sześć kluczowych kompetencji:

• Sprawczość
• Odpowiedzialność
• Wytrwałość
• Wiara w siebie
• Elastyczność
• Rozwiązywanie problemów

Aby nadać tym kompetencjom wymiar praktyczny i mierzalny, przeprowadzono szczegółowy proces określania wskaźników behawioralnych. Zadano sobie pytania:

• Co zaobserwujemy u ucznia, który rozwija daną kompetencję?
• Jakie działania i decyzje będą sygnałem, że dana kompetencja się kształtuje?

Każda kompetencja została przełożona na zestaw konkretnych, obserwowalnych zachowań odzwierciedlających rozwój Poczucia Możliwości.

Zdefiniowanie kompetencji to dopiero początek — kolejnym krokiem było zaprojektowanie ram pomiaru, które umożliwią spójne śledzenie postępów. Ramy obejmują:

• Jednostkę miary – np. % uczniów wykazujących dane zachowanie
• Metody zbierania danych – ankiety, obserwacje lekcji, analiza prac uczniowskich
• Częstotliwość – np. raz w semestrze, raz w roku
• Odpowiedzialność – kto zbiera dane, aby zapewnić spójność
• Cel i wykorzystanie danych – do kogo trafiają dane i jak są używane (uczeń, nauczyciel, system)

Na tej podstawie opracowano konkretne narzędzia: ankiety, protokoły obserwacji oraz metody oceny, dostosowane do uchwycenia powyższych wskaźników.

W celu wiarygodnego pomiaru kompetencji, Teach For Poland stosuje podejście triangulacyjne, wykorzystując trzy źródła danych:

• Ankiety uczniowskie – subiektywna perspektywa młodzieży
• Ankiety nauczycielskie – percepcje rozwoju uczniów przez nauczycieli
• Obserwacje lekcji – analiza praktyk pedagogicznych i kultury klasy

Dlaczego triangulacja jest ważna? Bo umożliwia walidację danych z różnych źródeł, pozwalając uzyskać pełniejszy obraz rozwoju ucznia i lepiej ukierunkować działania wspierające.

Po pierwszym roku wdrażania narzędzi, w latach 2023–2024, Teach For Poland przeprowadziło ankiety wśród ponad 6000 uczniów z klas 3–4 liceum. Wyniki:

• 40% uważa, że popełnienie błędu oznacza brak inteligencji
• 40% nie pomogłoby, widząc problem w szkole
• Ponad 50% nie czerpie przyjemności z aktywności pozalekcyjnych
• Ponad 20% rezygnuje w obliczu trudności
• 25% nie czuje się docenianych przez rówieśników
• 20% nie wierzy, że ma kontrolę nad swoim zachowaniem

Dane z ankiet nauczycielskich i obserwacji lekcji potwierdzają wiele z tych postaw. 

Od wglądu do działania: Błędy

Na podstawie zebranych danych zaplanowano działania wspierające nauczycieli w budowaniu kultury klasy, w której błąd jest postrzegany jako element procesu uczenia się.

Przykład: Uczniowie byli pytani, czy wierzą, że popełnianie błędów świadczy o braku inteligencji. 43% odpowiedziało twierdząco. Tymczasem 48% nauczycieli uważa, że ich uczniowie nie postrzegają błędów jako oznaki braku zdolności.

Aby wzmacniać wiarę w siebie uczniów, wspieramy nauczycieli w tworzeniu klas, w których uczniowie:

• Wracają do aktywności po popełnieniu błędu
• Poddają refleksji to co poszło dobrze, a co można poprawić
• Szukają nowych rozwiązań
• Podejmują kolejną próbę

Obserwacje pokazały jednak, że w 60,8% klas uczniowie nie kontynuowali pracy po błędzie, a w 86,9% nie podejmowali refleksji nad własnym procesem uczenia się — co wskazuje na potrzebę dalszego rozwoju kultury błędu i uczenia się w szkołach.

Transformacja szkolnej rzeczywistości nie dzieje się z dnia na dzień. W Teach For Poland wierzymy, że każda trwała zmiana w edukacji zaczyna się od rozwoju osób, które tę edukację współtworzą – nauczycielek i nauczycieli. Dlatego nasze uczestniczki i uczestnicy regularnie uczestniczą w warsztatach, które uczą, jak wykorzystywać dane w sposób refleksyjny i strategiczny – nie jako narzędzie oceny, lecz jako kompas do świadomego doskonalenia praktyki pedagogicznej.

W ramach warsztatów zgłębiają m.in. zagadnienia związane z budowaniem pozytywnej kultury błędu, w której uczniowie i uczennice uczą się, że popełnianie błędów jest naturalną częścią procesu uczenia się, a nie sygnałem porażki. Uczymy, jak projektować sytuacje edukacyjne, które zachęcają do refleksji, wzmacniają motywację wewnętrzną i tworzą przestrzeń do dzielenia się informacją zwrotną – zarówno od nauczyciela, jak i od rówieśników.

Co więcej, rozwój EduLiderów i EduLiderek nie kończy się na sali szkoleniowej. Kluczową rolę odgrywają comiesięczne spotkania tutoringowe, podczas których uczestnicy pracują indywidualnie z doświadczonymi tutorami. To przestrzeń głębokiej refleksji nad tym, co rzeczywiście dzieje się w klasie – nie tylko na poziomie dydaktycznym, ale również relacyjnym i emocjonalnym. Tutorzy wspierają nauczycieli w analizie danych, obserwacji własnej praktyki oraz planowaniu kolejnych kroków rozwojowych.

Dodatkowo, prowadzone są obserwacje lekcji, które pozwalają uchwycić mikrointerakcje, niuanse dynamiki klasy i konteksty, których nie widać w wynikach testów. Wszystko po to, aby EduLiderki i EduLiderzy nie działali intuicyjnie, lecz świadomie – opierając się na dowodach, doświadczeniu i zrozumieniu potrzeb swoich uczniów.

Nasza wizja sięga dalej niż tylko klasy, w których uczą EduLiderzy. Aby realnie wpłynąć na system edukacji w Polsce, potrzebujemy partnerstw i współpracy ze szkołami, które są gotowe przyjąć nowe podejścia do mierzenia i rozwijania kompetencji uczniów. Dlatego w ramach programu nawiązaliśmy współpracę z dziewięcioma szkołami z różnych regionów Polski, które zdecydowały się przeprowadzić badanie wśród całej społeczności uczniowskiej – niezależnie od tego, czy uczą tam nasi uczestnicy.

Każda szkoła otrzymała szczegółowy raport z wynikami, z możliwością analizy danych w podziale na poziomy klas. Nauczyciele i nauczycielki z tych szkół uzyskali dostęp do danych dotyczących postaw i przekonań swoich uczniów, co pozwoliło im spojrzeć na ich rozwój w nowym świetle – nie tylko jako na odbiorców wiedzy, lecz jako na ludzi z konkretnymi emocjami, potrzebami i barierami.

Ale raporty to nie tylko cyfry – to punkt wyjścia do rozmowy, refleksji i przemyślanego działania. Wspieraliśmy szkoły w analizie wyników oraz formułowaniu pytań, które naprawdę mają znaczenie: Co te dane mówią o naszym systemie wychowawczym? Jak wspieramy rozwój emocjonalny uczniów? Co warto zmienić w naszej kulturze szkolnej?

W odpowiedzi na te potrzeby stworzyliśmy również rekomendacje do prowadzenia refleksji w gronie pedagogicznym, szczególnie w kontekście programów profilaktyczno-wychowawczych. Zachęcamy dyrekcje i rady pedagogiczne, by wykorzystywały zebrane dane jako impuls do całościowego przemyślenia tego, jakie wartości i cele powinny dziś przyświecać wychowaniu w szkole – i w jaki sposób kultura szkoły może wspierać, a nie tłumić rozwój uczniów.

Sukces polskiego systemu edukacji w zakresie wyników akademickich jest niezaprzeczalny. Pokazuje, że tam, gdzie kierujemy naszą uwagę, tam rodzi się realna zmiana. Ale dziś to już za mało. Świat, w którym dorastają dzieci i młodzież, stawia przed nimi wyzwania, które nie mieszczą się w arkuszach egzaminacyjnych.

Kryzysy klimatyczne, zmienność rynku pracy, niepewność geopolityczna, rozwój technologii, dezinformacja, kryzys zdrowia psychicznego – to tylko niektóre z obszarów, które wymagają nowego typu kompetencji i nowego podejścia do edukacji. Potrzebujemy młodych ludzi, którzy są:

• odporni psychicznie i emocjonalnie,
• proaktywni i odpowiedzialni społecznie,
• gotowi do współpracy, ale też samodzielni,
• zdolni do myślenia krytycznego i twórczego rozwiązywania problemów,
• i przede wszystkim – przekonani, że ich głos ma znaczenie.

Dlatego Teach For Poland nie skupia się wyłącznie na przekazywaniu wiedzy. Jesteśmy tu po to, by rozwijać w uczniach i uczennicach – poprzez mądrze przygotowanych EduLiderów i EduLiderki – kompetencje, postawy i mindset, które pozwolą im odnaleźć się w tym świecie i aktywnie go współtworzyć.

W centrum tej zmiany jest Poczucie Możliwości – nie jako pusty slogan, ale jako namacalne doświadczenie codzienności szkolnej: poczucie wpływu, odwagi, wartości i sprawczości.

Nasza praca dopiero się zaczyna. Ale kierunek, który obraliśmy, jest klarowny: Polska, w której każde dziecko – niezależnie od miejsca zamieszkania, dochodu rodziny czy statusu społecznego – ma przestrzeń do rozwoju, nauki, popełniania błędów i próbowania jeszcze raz.

Aby ten cel był możliwy, musimy dokonać zmiany systemowej. Pomiar holistycznych efektów kształcenia nie może być wyjątkiem, eksperymentem ani „miłym dodatkiem”. Powinien stać się standardem – takim, który informuje o rzeczywistym rozwoju młodych ludzi, a nie tylko o ich przygotowaniu do egzaminu.

Jeśli jesteś dyrektorką, nauczycielem, twórcą polityki, partnerem społecznym, rodzicem czy uczennicą – masz wpływ. Możesz zacząć od pytania: czy mierzymy to, co naprawdę ważne?

_

Alexis Ramos, specjalistka ds. mierzenia wpływu w Fundacji Teach for Poland